โครงการ การวิจัยเสริมสร้างสมรรถนะบุคลากรขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในการใช้ข้อมูลประชากรเพื่อการเป็นสังคมสูงวัยที่มีพลัง (Active Aging Society)

หัวหน้าโครงการ: ศุทธิดา ชวนวัน
นักวิจัย: เฉลิมพล แจ่มจันทร์ จงจิตต์ ฤทธิรงค์ กาญจนา เทียนลาย วนาพล แช่มสุขี
ระยะเวลา: มิถุนายน 2567 – ตุลาคม 2568

บทคัดย่อ

ในบริบทของสังคมไทยที่เข้าสู่โครงสร้างประชากรสูงวัยอย่างรวดเร็ว โครงการวิจัยและพัฒนา “โปรแกรมพีระมิดประชากร” (Population Pyramid Program: PPP) มีเป้าหมายเพื่อเสริมสร้างสมรรถนะบุคลากรขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ในการใช้ข้อมูลประชากรระดับพื้นที่เพื่อวางแผนและออกแบบนโยบายอย่างตรงเป้าหมาย โดยโปรแกรม PPP ถูกพัฒนาบนฐานของ Microsoft Excel ซึ่งใช้งานง่ายและไม่ต้องเชื่อมต่ออินเทอร์เน็ต โดยสามารถวิเคราะห์ข้อมูลจากระบบทะเบียนราษฎรและแสดงผลในรูปแบบพีระมิดประชากร พร้อมตัวชี้วัดสำคัญ เช่น สัดส่วนกลุ่มอายุ อัตราผู้สูงอายุ และอัตราส่วนเพศ

โครงการฯ ได้ดำเนินการฝึกอบรม อปท. จำนวน 20 แห่ง และพบว่า ผู้เข้าร่วมมีความเข้าใจในการใช้ข้อมูลประชากรเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ โดยร้อยละ 97.6 ระบุว่ามีความรู้ความเข้าใจในระดับมากถึงมากที่สุด อีกทั้งยังสามารถนำไปใช้วางแผนพัฒนาในระดับท้องถิ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น การจัดสรรงบประมาณ การช่วยเหลือกลุ่มเปราะบาง และการออกแบบบริการรายช่วงวัย

อย่างไรก็ตาม ยังคงมีอุปสรรคบางประการ ได้แก่ ความไม่สมบูรณ์ของข้อมูล การเข้าถึงข้อมูลที่ยุ่งยาก และข้อจำกัดด้านบุคลากร โครงการฯ จึงเสนอให้มีการบรรจุโปรแกรมนี้เป็นเครื่องมือมาตรฐานในกระบวนการวางแผนท้องถิ่น และส่งเสริมการพัฒนาทักษะของบุคลากรอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้ อปท. ทั่วประเทศสามารถใช้ข้อมูลประชากรเป็นฐานในการวางแผนพัฒนาท้องถิ่น และขับเคลื่อนประเทศไทยสู่ “สังคมสูงวัยที่มีพลัง” อย่างยั่งยืน

คำสำคัญ: การสูงวัยที่มีพลัง  เสริมสร้างสมรรถนะ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ความผูกพันของท้องถิ่น พีระมิดประชากร

วัตถุประสงค์

1. พัฒนาโปรแกรมพีระมิดประชากร (Population Pyramid Program – PPP) เพื่อเป็นเครื่องมือศึกษาโครงสร้างอายุและเพศของประชากรในตำบลหรือพื้นที่ศึกษา ซึ่งจะนำไปสู่ข้อเสนอแนะ เชิงนโยบายระดับท้องถิ่น อันจะนำไปสู่การให้เป็นสังคมสูงวัยอย่างมีพลัง
2. เสริมสร้างสมรรถนะบุคลากรของอปท. ให้สามารถใช้ประโยชน์จากข้อมูลประชากรระดับท้องถิ่น ในการวางแผนได้อย่างตรงเป้าหมายเพื่อส่งเสริมคุณภาพชีวิตของประชากรทุกช่วงวัยในพื้นที่ให้สูงวัยอย่างมีพลัง

ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ

1. อปท.มีโปรแกรมพีระมิดประชากร (Population Pyramid Program – PPP) ที่เป็นเครื่องมือสำหรับการนำข้อมูลประชากรที่มีอยู่แล้วไปใช้ประโยชน์ในพื้นที่ เพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชากรทุกช่วงวัย อันจะนำไปสู่การเป็นสังคมสูงวัย อย่างมีพลัง
2. เสริมสร้างสมรรถนะของบุคลากรในอปท.ในด้านทักษะ ความรู้ ความเข้าใจในการใช้ข้อมูลประชากรมาใช้ในการวางแผนดูแลประชากรในพื้นที่
3. อปท. ได้ทราบสถานการณ์ทางประชากรได้อย่างชัดเจนขึ้น และนำไปสู่การวางแผนและกำหนดทิศทางนโยบายเพื่อ พัฒนาคุณภาพชีวิต ของประชาชนในพื้นที่รับผิดชอบได้อย่างเหมาะสม
4. สร้างนักวิจัยในพื้นที่และการนำความรู้จากงานวิจัยไปประยุกต์ใช้ในงานของอปท. และเสริมสร้างความเข้มแข็งและความรู้ในชุมชน ทำให้ชุมชนมีความสามารถในการแก้ไขปัญหาและพัฒนาตนเองได้อย่างยั่งยืน

ผลผลิตที่คาดว่าจะได้รับ

1. ได้โปรแกรมพีระมิดประชากร (Population Pyramid Program – PPP) ซึ่งเป็นเครื่องมือที่จะ ช่วยให้บุคลากรของอปท. วิเคราะห์ข้อมูลประชากรและนำมาใช้ในการวางแผนพัฒนาคุณภาพชีวิตของ ประชากรทุกช่วงวัยอันจะนำไปสู่การเป็นสังคมสูงวัยอย่างมีพลัง
2. เสริมสร้างขีดความสามารถ ทักษะ และสมรรถนะของบุคลากรในอปท.

Key message

“การที่ระบบทะเบียนประชากรของไทย โดยสำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย สามารถรายงานข้อมูลประชากรที่สำคัญ ได้แก่ จำนวนประชากร โครงสร้างอายุและเพศของประชากรในพื้นที่ต่างๆ ได้อย่างรวดเร็วและเป็นปัจจุบันเช่นนี้ เป็นความก้าวหน้าของระบบทะเบียนประชากรที่มีความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง ในการที่จะสืบค้นและนำไปใช้ประโยชน์ จากเดิมที่จะต้องทำหนังสือขอความอนุเคราะห์ใช้ข้อมูลต่างๆ จากส่วนงานไปยังสำนักบริหารการทะเบียนต้องใช้เวลาพอสมควรกว่าจะได้ข้อมูล รวมทั้งข้อมูลที่ได้มาส่วนใหญ่ได้มาในรูปแบบของรายงานที่เป็นแบบ hard copy ซึ่งหากจะต้องวิเคราะห์หรือคำนวณตัวชี้วัดต่างๆ จะต้องมีการพิมพ์ข้อมูลเหล่านั้นในระบบคอมพิวเตอร์และทำการวิเคราะห์ต่อไป แต่ในขณะที่ปัจจุบัน สามารถสืบค้นข้อมูลต่างๆ ได้อย่างง่ายดาย เพียงเวลาไม่ถึง 1 นาที ก็สามารถได้ข้อมูลออกมาในรูปแบบของ MS excel ที่จะเป็นฐานในการวิเคราะห์ได้ทันที ข้อมูลประชากรเหล่านี้ หากรู้จักวิธีและนำมาใช้ให้เป็นประโยชน์ ก็จะช่วยในการวางแผนและริเริ่มโครงการส่งเสริมคุณภาพชีวิตของประชากรในแต่ละพื้นที่ได้เป็นอย่างดี”

Impact

องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่ได้เข้าร่วมโครงการเสริมสร้างสมรรถนะบุคลากรในการใช้ข้อมูลประชากรเพื่อการเป็นสังคมสูงวัยที่มีพลังนั้น นอกเหนือที่บุคลากรจะได้พัฒนาสมรรถนะในการปฏิบัติงานแล้ว ยังช่วยให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นบรรลุ “แบบประเมินประสิทธิภาพขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น” (Local Performance Assessment หรือ LPA) ด้วย โดยจะช่วยตอบตัวชี้วัด 3 ตัวชี้วัด ใน 2 ด้าน ดังนี้

ตัวชี้วัดที่ 13 ร้อยละของบุคลากรในสังกัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่ได้รับการพัฒนาประจำปี

ตัวชี้วัดที่ 46 การจัดทำฐานข้อมูลเพื่อวิเคราะห์การจัดการโครงสร้างพื้นที่

ตัวชี้วัดที่ 62 การจัดทำฐานข้อมูลผู้สูงอายุและคนพิการในเขตองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น

ภาพ : ความเชื่อมโยงของการเข้าร่วมโครงการฯ ที่ช่วยการดำเนินของอปท. และตอบตัวชี้วัดของแบบประเมินประสิทธิภาพขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ปี 2566

กรอบดำเนินการวิจัย

ภาพ : กรอบแนวคิดของการวิจัย

รายชื่อของอบต. และเทศบาล ใน 4 อำเภอของจังหวัดนครปฐม ที่เข้าร่วมโครงการฯ

เทศบาลตำบลบางกระทึก	อบต.ท่าพระยา
เทศบาลตำบลศรีษะทอง	อบต.ไทยาวาส
เทศบาลตำบลอ้อมใหญ่	อบต.บางเตย
เทศบาลเมืองไร่ขิง	อบต.บ้านใหม่
เทศบาลเมืองสามควายเผือก	อบต.พะเนียด
เทศบาลเมืองสามพราน	อบต.มหาสวัสดิ์
อบต.โคกพระเจดีย์	อบต.วัดแค
อบต.งิ้วราย	อบต.วัดสำโรง
อบต.ทรงคนอง	อบต.หอมเกร็ด
อบต.ท่าตลาด	อบต.แหลมบัว

กิจกรรมของโครงการ

1.   การลงนามความร่วมมือ

ระหว่างสถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล + อปท. 20 แห่งในจังหวัดนครปฐม + สำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดนครปฐม

ภาพ: พิธีลงนามบันทึกข้อตกลงความร่วมมือ (MOU) ระหว่าง 3 หน่วยงานหลัก ได้แก่ สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล สำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดนครปฐม และ อบต. และเทศบาล 20 แห่งของจังหวัดนครปฐม ซึ่งได้จัดขึ้นในวันที่ 7 มกราคม 2568

2. การอบรมหลักสูตร “เสริมสร้างสมรรถนะบุคลากรขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในการใช้ข้อมูลประชากรเพื่อการเป็นสังคมสูงวัยที่มีพลัง”

ภาพ : บุคลากรจากอปท. 20 แห่งของจังหวัดนครปฐม เข้าร่วมการอบรมหลักสูตร “เสริมสร้างสมรรถนะบุคลากรของอปท.ในการใช้ข้อมูลประชากรเพื่อการเป็นสังคมสูงวัยที่มีพลัง” เมื่อวันที่ 23 มกราคม 2568

3. กิจกรรมการถอดบทเรียน 

ภาพ : บุคลากรจากอปท. 20 แห่งของจังหวัดนครปฐมที่ผ่านการอบรมฯ ได้เข้าร่วมถอดบทเรียน เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2568 

คลิปประกอบการเรียนรู้

สาระเรียนรู้ที่ 1 — ที่มาที่ไปของโปรแกรม PPP

สาระเรียนรู้ที่ 2 – การอ่านพีระมิดประชากรที่ได้จากโปรแกรม PPP

สาระเรียนรู้ที่ 3 – การเข้าถึงข้อมูลประชากรของไทยผ่านเว็บไซต์สำนักบริหารการทะเบียน

สาระเรียนรู้ที่ 4 – การทำพีระมิดประชากรด้วยโปรแกรม PPP

โปรแกรม PPP (excel)

คู่มือ

ภาพกิจกรรมของโครงการ

การลงนามความร่วมมือ > https://www.facebook.com/media/set/?set=a.1072378138019595&type=3

การอบรม > https://www.facebook.com/media/set/?set=a.1083704220220320&type=3

การถอดบทเรียน > https://www.facebook.com/media/set/?set=a.1132606918663383&type=3

ติดต่อ

รองศาสตราจารย์ ดร.ศุทธิดา ชวนวัน
สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล 999 ตำบลศาลายา อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม 73170
โทรศัพท์ 02-4410201-4, 081-7057615  
E-mail : sutthida.chu@mahidol.edu