สารจากผู้อำนวยการ
ภายใต้สถานการณ์การเปลี่ยนแปลงและความผันผวนของสังคมโลกและสังคมไทยในช่วงที่ผ่านมา การพัฒนาองค์ความรู้ด้านประชากรและสังคมด้วยมุมมองโลกทัศน์และระเบียบวิธีวิจัยแนวทางใหม่ๆ เป็นสิ่งที่จำเป็น เฉกเช่นเดียวกับการประยุกต์เชื่อมโยงองค์ความรู้ที่พัฒนาขึ้นนั้นไปสู่การใช้ประโยชน์ ทั้งในเชิงวิชาการ นโยบาย และการขับเคลื่อนการพัฒนาประเทศในทุกระดับ
ภารกิจสำคัญนี้ เป็นสิ่งที่ สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล กำหนดเป็นพันธกิจหลักขององค์กรในการดำเนินงานมาต่อเนื่องตลอดกว่า 50 ปี ที่ผ่านมา
การสูงวัยของประชากรและการเข้าสู่สังคมสูงอายุภายใต้เงื่อนไขที่จำนวนเด็กเกิดน้อยและการพัฒนาคุณภาพประชากรมีความสำคัญยิ่งขึ้น
ปัญหาสุขภาพและการเจ็บป่วยโดยเฉพาะโรคไม่ติดต่อเรื้อรังที่เป็นผลจากปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพและพฤติกรรมวิถีชีวิตของประชากร เช่น การบริโภคอาหาร กิจกรรมทางกาย สุขภาพจิตและความสุขในการใช้ชีวิต รวมถึง สุขภาพทางเพศและอนามัยเจริญพันธุ์
ความเหลื่อมล้ำและความเปราะบางหลากหลายมิติในแต่ละกลุ่มประชากร ทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม เพศวิถีและเพศภาวะ
การย้ายถิ่น ความเป็นเมือง การเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมที่นำไปสู่ภาวะโลกรวน และสภาพสังคมที่ขับเคลื่อนสู่ความเป็นดิจิทัล การเข้ามาของปัญญาประดิษฐ์ (AI) ในทุกมิติวิถีชีวิตของคน และในแวดวงวิชาการการศึกษา
ประเด็นเหล่านี้เป็นโจทย์วิจัยที่สถาบันฯ ให้ความสำคัญและมุ่งมั่นพัฒนาองค์ความรู้ผ่านกระบวนการวิจัย ที่จะบูรณาการเชื่อมโยงไปสู่การจัดการเรียนการสอนในระดับบัณฑิตศึกษาสร้างบุคลากรการวิจัยทางประชากรและสังคมให้กับประเทศ และการนำองค์ความรู้ที่ได้ไปสู่การใช้ประโยชน์โดยเฉพาะเชิงนโยบายของทุกภาคส่วน
ทั้งหมดนี้ สถาบันฯ จะไม่เดินไปเพียงลำพัง แต่เราจะเดินไปด้วยกันกับเครือข่ายการทำงาน ทั้งภายในและต่างประเทศ ภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม ภายใต้วิสัยทัศน์ของสถาบันฯ ในการเป็นสถาบันชั้นนำในระดับโลก ที่สรรสร้างวิทยาการด้านประชากรและสังคม เพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน และปณิธานของมหาวิทยาลัยมหิดล ในการเป็น “ปัญญาของแผ่นดิน”
รองศาสตราจารย์ ดร.เฉลิมพล แจ่มจันทร์
ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล
วิสัยทัศน์ของสถาบันวิจัยประชากรและสังคม
ประวัติความเป็นมา
สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล ได้ก่อกำเนิดขึ้นเป็นครั้งแรกในคณะสาธารณสุขศาสตร์ เมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม 2509 โดยใช้ชื่อว่า “ศูนย์วิจัยประชากรและสังคม” และต่อมาได้รับอนุมัติจากคณะรัฐมนตรีตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 14 พฤศจิกายน 2514 ให้เป็น “สถาบันวิจัยประชากรและสังคม” มีสถานภาพเทียบเท่าคณะ ๆ หนึ่งในมหาวิทยาลัยมหิดล
เมื่อเริ่มก่อตั้งสถาบันวิจัยประชากรและสังคม ศาสตราจารย์นายแพทย์จรัส ยามะรัต ได้เป็นรักษาการผู้อำนวยการสถาบันฯ ทำหน้าที่กำกับ ดูแล บริหารงานของสถาบันฯ เรื่อยมาจนถึงวันที่ 1 พฤษภาคม 2517 จากนั้น ดร.บุญเลิศ เลียวประไพ ได้เป็นรักษาการผู้อำนวยการฯ ต่อมา จนกระทั่งได้รับแต่งแต่งตั้งให้เป็นผู้อำนวยการสถาบันฯ คนแรก เมื่อวันที่ 31 กรกฏาคม 2518
สถาบันฯ ได้มีการวางรากฐานในด้านต่างๆไว้อย่างมั่นคงในแต่ละยุคสมัย และมีการสร้างองค์ความรู้อย่างต่อเนื่อง สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงทางประชากร สังคมและเศรษฐกิจในระดับประเทศ ภูมิภาคเอเชีย และอื่นๆ
ปัจจุบันมีคณาจารย์ทั้งสิ้น 32 คน จบการศึกษาระดับปริญญาเอกทั้งหมด ในสาขาประชากรศาสตร์ สังคมศาสตร์ และอื่นๆ เช่น Area Studies, Business Administration, Economics, Environmental Sciences, Political Economy, Anthropology, Public Health เป็นต้น เป็นคนไทยและต่างชาติ มีนักวิจัย 12 คน ฝ่ายสนับสนุน และนักวิจัยโครงการ รวมบุคคลากรทั้งสิ้นประมาณ 130 คน
ความร่วมมือกับองค์กรทั่วโลก
สถาบันฯทำงานร่วมกับเครือข่ายในประเทศ เช่น กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงแรงงาน สำนักงานพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ และสำนักงานสถิติแห่งชาติ หน่วยงานเอกชน เช่น CP โรงพยาบาลบำรุงราษฏร์ และหน่วยงานต่างประเทศ ที่ทำงานร่วมกันในปัจจุบัน เช่น University of Sussex; University of California, Berkeley; Johns Hopkins University; University of Tempere; University of Bonn; Kobe University; INDEPTH Network และบุคลากรของสถาบันฯมีตำแหน่งที่สำคัญ ในสมาคมทางประชากรระดับนานาชาติ เช่น Member of council ของ IUSSP (International Union for the Scientific Study of Population) ก่อตั้งในยุโรปตั้งแต่ปี 1947 และ Member of council และ Executive Secretary ของ APA (Asian Population Association) และเป็นสถานที่ตั้งของสำนักงาน APA ที่ก่อตั้งในภูมิภาคเอเชียและแปซิฟิก ในปี 2004
สถาบันฯ มีศูนย์ปฏิบัติการเฝ้าระวังทางประชากร ที่วิทยาเขตกาญจนบุรี ก่อตั้งในปี 2547 สนับสนุนโดย Wellcome Trust
ดังนั้นก้าวต่อไปของสถาบันฯ คือดำเนินการต่อยอดความสามารถที่เป็นต้นทุน และสร้างองค์ความรู้ใหม่ ภายใต้การบริหารแบบมุ่งเป้า มีธรรมาภิบาล ในรูปแบบเครือข่าย และสหสาขาวิชา และขับเคลื่อนด้วยบุคลากรที่มีความสามารถ ภายใต้ระบบสนับสนุนที่มีประสิทธิภาพ และสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการทำงานอย่างมีความสุข
จนถึงปัจจุบัน สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มีผู้อำนวยการฯ ทำหน้าที่ในการบริหารงานตามลำดับ ดังนี้
– ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.บุญเลิศ เลียวประไพ 31 กรกฎาคม 2518 – 24 มิถุนายน 2523
– ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.ปราโมทย์ ประสาทกุล 25 มิถุนายน 2523 – 22 สิงหาคม 2531
– ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.อภิชาติ จำรัสฤทธิรงค์ 23 สิงหาคม 2531 – 22 สิงหาคม 2539
– ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.เบญจา ยอดดำเนิน-แอ็ตติกจ์ 23 สิงหาคม 2539 – 22 สิงหาคม 2547
– ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.ชื่นฤทัย กาญจนะจิตรา 23 สิงหาคม 2547 – 20 กุมภาพันธ์ 2551
– รองศาสตราจารย์ ดร.สุรีย์พร พันพึ่ง 21 กุมภาพันธ์ 2551 – 20 กุมภาพันธ์ 2559
– รองศาสตราจารย์ ดร.รศรินทร์ เกรย์ 21 กุมภาพันธ์ 2559 – 20 กุมภาพันธ์ 2563
– รองศาสตราจารย์ ดร.อารี จำปากลาย 21 กุมภาพันธ์ 2563 – 20 กุมภาพันธ์ 2567
และปัจจุบันนี้ผู้อำนวยการสถาบันฯ คือ รองศาสตราจารย์ ดร.เฉลิมพล แจ่มจันทร์
กว่า 40 ปีที่ได้เริ่มก่อตั้งสถาบันฯ ขึ้นมา บุคลากรชาวสถาบันฯ ทุกคนมีความมุ่งมั่นในการการปฏิบัติตามภารกิจหลัก คือ 1) งานศึกษาวิจัยเพื่อสร้างความรู้ ทางด้านประชากร และสังคมอย่างต่อเนื่อง 2) งานสอนและฝึกอบรม เพื่อ สร้างคน ให้มีความรู้ทางด้านการวิจัยประชากรและสังคม โดยเปิดการเรียนการสอนทั้งระดับมหาบัณฑิต และดุษฎีบัณฑิต 3) งานบริการวิชาการ โดยการนำความรู้และประสบการณ์ตามความถนัดของสถาบันฯ ขยายผลออกไปเพื่อ สร้างสังคม ทั้งด้วยการจัดฝึกอบรมระยะสั้น การเผยแพร่ความรู้ข่าวสารด้านประชากรและสังคมในรูปแบบต่างๆ และการเป็นที่ปรึกษาแก่หน่วยงานอื่นๆ ฯลฯ
ผู้อำนวยการฯ จากอดีตถึงปัจจุบัน
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ
ดร.บุญเลิศ เลียวประไพ
31 กรกฎาคม 2518 – 24 มิถุนายน 2523
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ
ดร.ปราโมทย์ ประสาทกุล
25 มิถุนายน 2523 – 22 สิงหาคม 2531
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ
ดร.อภิชาติ จำรัสฤทธิรงค์
23 สิงหาคม 2531 – 22 สิงหาคม 2539
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ
ดร.เบญจา ยอดดำเนิน-แอ็ตติกจ์
23 สิงหาคม 2539 – 22 สิงหาคม 2547
ศาสตราจารย์เกียรติคุณ
ดร.ชื่นฤทัย กาญจนะจิตรา
23 สิงหาคม 2547 – 20 กุมภาพันธ์ 2551
รองศาสตราจารย์
ดร.สุรีย์พร พันพึ่ง
21 กุมภาพันธ์ 2551 – 20 กุมภาพันธ์ 2559
รองศาสตราจารย์
ดร.รศรินทร์ เกรย์
21 กุมภาพันธ์ 2559 – 20 กุมภาพันธ์ 2563
รองศาสตราจารย์
ดร.อารี จำปากลาย
21 กุมภาพันธ์ 2563 – 20 กุมภาพันธ์ 2567
รองศาสตราจารย์
ดร.เฉลิมพล แจ่มจันทร์
21 กุมภาพันธ์ 2567 – ปัจจุบัน
ปณิธาน
คุณภาพ คุณธรรม นำสถาบันฯ
วิสัยทัศน์
เป็นสถาบันชั้นนำในระดับโลก ที่สรรสร้างวิทยาการด้านประชากรและสังคม เพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน
พันธกิจ
ทำวิจัยเชิงทฤษฎี และประยุกต์ด้านประชากรศาสตร์และสังคมศาสตร์เพื่อตอบสนองต่อนโยบายระดับชาติ และท้องถิ่น และนำไปใช้ได้จริง มีมาตรฐานสากล
จัดการศึกษา และฝึกอบรมระดับหลังปริญญา ให้นักศึกษาสามารถแข่งขันได้ในสังคมโลก และมีความผูกพันกับองค์กร
ผลิตและเผยแพร่ความรู้ข่าวสารด้านประชากรศาสตร์และสังคมศาสตร์แก่สาธารณชนโดยใช้สื่อทุกแขนงอย่างทันสมัยและในเวลาที่เหมาะสม
พัฒนาเครือข่ายเดิมให้เข้มแข็ง และแสวงหาพันธมิตรใหม่ ในระดับประเทศ และระดับสากล
พัฒนาบุคลากร องค์กร และนำเทคโนโลยีที่ทันสมัยมาประยุกต์ใช้ในทุกด้าน ให้เกิดประสิทธิภาพ และประสิทธิผลสูงสุด
ยุทธศาสตร์
ยุทธศาสตร์และแผนการดำเนินงานของสถาบันวิจัยประชากรและสังคม 2564-2568
